ПЛЕВРИТ
Плеврит – плевра пардаларининг фибрин ёки плевра бўшлиғида яллиғланиш суюқлиги – экссудат тўпланиши билан кечадиган касалликдир. Баъзан плевра бўшлиғида яллиғланиш билан боғлиқ бўлмаган равишда ҳар хил касалликлар сабабли патологик суюқлик – трассудат тўпланиши билан кечадиган ҳолатлар ҳам шу ном билан аталади. Иккала ўпка ташқи томонидан висцерал плевра, улар жойлашган кўкрак қафасининг ички юзаси париетал плевра билан қопланган бўлиб, иккала плевра пардалари орасининг маълум ерларида плевра бўшлиғи мавжуд бўлади. Касаллик вужудга келганда шу ерларда суюқлик тўпланиши мумкин.
Плеврит кўпинча мустақил касаллик эмас, 50 тадан зиёд касалликларда учрайди. У ўпка ёки камроқ ҳолларда плевра пардаларига қўшни аъзолар (кўкрак қафаси, кўкс оралиғи, диафрагма ости бўшлиғи) касалликлари асорати сифатида ривожланади. Баъзи ҳолларда плеврит тизимли касалликларнинг бир кўриниши – белгиси ҳисобланади.
Плеврит касаллиги ривожланиш сабабларига кўра икки хил бўлади:
инфекцион ва инфекция билан боғлиқ бўлмаган (асептик) плеврит.
Инфекцион плеврит сабаблари пневмококк, стафилакокк, сил таёқчалари, мико¬плазма, замбуруғ, протозой ва бошқалар бўлиши мумкин.
Инфекция билан боғлиқ бўлмаган асептик плеврит сабаблари ўсмалар, лимфогранулематоз, бириктирувчи тўқиманинг тизимли касалликлари, жароҳатланиш (травма), ўпка инфаркти, ўткир лейкоз, геморрагик, диа¬тез, ин¬фаркт¬дан кейинги Дресслер синдроми бўлиши кузатилади.
Плевритлар икки хил бўлади: қуруқ плеврит ва экссудатли плеврит.
Қуруқ плевритда плевра пардаларининг яллиғланиши унинг юзасида бироз фибрин тўпланиши билан кечади. Бунда висцерал ва париетал плевра пардалари яллиғланиши сабабли қизариб, шишиб қалинлашади. Қуруқ плеврит юқорида келтирилган сабаблар билан боғлиқ равишда ривожланиши мумкин. Сил касаллиги билан боғлиқ бўлган қуруқ плеврит плевра остида сил ўчоғи жойлашганда ёки у плевра бўшлиғига ёрилиб, тар¬қалиб кетганида, шунингдек, қон орқали тарқалганда юзага келиши мумкин. Баъзи ҳолларда қуруқ плеврит сил касаллиги бошланишининг биринчи белгиси сифатида касаллик юққанидан бир неча ой кейин ривожланиши мумкин.
Плеврит касаллигининг ривожланишида асосий сабабдан ташқари яна плевранинг гиперергик реакцияси билан кечадиган тана сезувчанлигининг ўзгариши аҳамиятга эга.
Кўпинча қуруқ плеврит экссудатли плеврит ривожланишидан олдин пайдо бўлади.
Касаллик бирдан қаттиқ оғриқ билан бошланиши мумкин. Оғриқ париетал плевранинг қовурға соҳаси шикастланганда кўкрак қафасининг яллиғланиш ривожланган жойида пайдо бўлади. Плевранинг бошқа қисм¬лари яллиғланганда оғриқ елка мушакларида, ўнг қовурға остида, тўш суягининг орқасида ва қўлда бўлади. Оғриқ нафас олиш чўққисида, йўталганда, сўзлашганда, қарама-қарши томонга эгилганда кучаяди, касал томонини босиб ётганда эса камаяди. Энг кучли оғриқ касалликнинг бошланишида бўлади. Висцерал плевра яллиғланса оғриқ кучли бўлмайди. Экссудат пайдо бўлганда оғриқ камайиши ва йўқолиши мумкин. Қуруқ йўтал бўлиб, тана ҳарорати кўтарилмаслиги, гоҳида субфебрил бўлиши кузатилади. Нафас олганда кўкрак қафасининг яллиғланган томонидаги ҳаракат соғ томонига нисбатан сустроқ бўлади. Кўкрак қафасининг яллиғланиш жойлашган ери қўл билан енгил босилса оғрийди, мушаклар қаттиқлашгани аниқланади. Кафт орқали плевранинг ишқаланиш шовқини сезилади. Шунингдек, касаллик 1-3 ҳафта давом этиб тузалиши ёки экссудатли плеврит ривожланиши мумкин. Узоқ давом этадиган қуруқ плеврит ўпка ёки лимфа тугунчаларида фаол сил касаллиги мавжудлигидан далолат беради. Қуруқ плевритни даволаш чоралари асосий касалликларни (сил, зотилжам ва бош¬қалар) даволашдан иборат бўлади. Анальгетиклар, йўталга қарши дорилар берилади.
Экссудатли плеврит плевра пардаларининг плевра бўшлиғида яллиғланиш суюқлиги – экс¬судат пайдо бўлиш билан кечадиган касалликдир. Экссудат сифатига кўра сероз, фибриноз, геморрагик, йирингли, хилёз ва аралаш бўлади. Плевра пардалари яллиғланиб, улардаги томирлар деворининг ўтказувчанлиги ошиб, плевра бўшлиғининг пастки ёнбошларида манфий босим таъсирида экссудат тўпланади. Экссудат кўпая борган сари ўпкадаги ҳавони сиқиб чиқариб, уни зичлайди, кўкс оралиғидаги аъзоларни соғ томонга суради. Натижада ўпка ва юрак иши ёмонлашади. Касаллик баъзи ҳолларда аста-секин, базида бирдан бошланади. Тана ҳарорати 39-40оС гача кўтарилиши, кўкрак қафасида санчиқли оғриқ бўлиши, қийнайдиган йўтал безовта қила бошлайди. Бемор мажбурий ҳолатда ўтириши (экссудат кўп бўлганда), баъзан касалланган ёнбошида ётганлиги кўрилади. Ҳансираш, кўкариш, терлаш, эт жунжикиши, беҳоллик, иштаҳасизлик, заҳарланиш белгилари кузатилади. Кўкрак қафасининг касалланган томони нафас олишда суст қатнашади ёки иштирок этмай, бироз кўтарилади. Экссудат кўп бўлганда юрак соғ томонга сурилади, фаолияти ёмонлашиб, тез уради ва қон босими пасаяди. ЭКГда миокарддаги ўзгаришларга хос белгилар қайд қилинади.
Қуруқ ва экссудатли плевритларни диагностика қилиш учун шифокор махсус усуллар билан текшириб кўради. Рентген усули билан текширганда, қон, сийдик таҳлилларида ўзига хос ва асосий сабабига кўра ўзгаришлар топилади.
Экссудатли плеврит асосий касалликка боғлиқ равишда 1,5-2 ой давом этади, баъзида плевра пардалари бир-бирига ёпишиб қолади. Экссудат жуда кўп бўлганда (2,5-3 л) ўткир ўпка-юрак ва қон томирлар етишмовчилиги ривожланиб, бемор аҳволи кескин ёмонлашади. Айрим ҳолларда плевритлар чекланган, халталанган (диафрагмал-кўкс-костал) бўлиб, чандиқлар ҳосил қилиши мумкин. Йирингли плевритлар жуда оғир кечади. Плевра бўшлиғини пункция қилиб, суюқлик (экссудат)ни олиб текшириб, касаллик сабабини аниқлаш керак. Экссудатли плеврит асосий касалликка қараб даволанади. Мунтазам равишда экссудатни пунк¬ция йўли билан олиб, ўрнига керакли дорилар юборилади.
Бундан ташқари, касаллик қўзғатган сабабдан қатъи назар яллиғланишига қарши, оғриқни қолдирувчи, сенсибилизацияни камайтирувчи ва йўталга қарши дорилар қўлланилади. Суюқлик сўрила борган сари нафас олиш гимнастикаси, массаж қўлланилади. Умумий қувватлантирувчи, симптоматик, заҳарланишни камайтирувчи дорилар, биостимуляторлар берилади. Яллиғланиш жараёни тўхтагандан сўнг маҳаллий ва махсус касалхоналарда даволаш мумкин. Касаллик оқибати ва меҳнатга лаёқат плевритларга сабаб бўлган асосий касалликка, беморнинг ёшига, нафас олиш ва юрак-томирлар аъзоларининг иш қобилиятига боғлиқ бўлади. Бемор ўз вақтида шифокорга мурожаат этиб, тўлиқ даволаниб, тавсия қилинган муолажаларга риоя қилса, касалликдан бутунлай фориғ бўлади.
Ш. ҒАФФОРОВ,
тиббиёт фанлари
номзоди.
Касалликлар
Cтраница : ПЛЕВРИТ 
